zondag 10 februari 2013

1951_ Geheime tuinen_ Luis Barragan

English

[1] [2]

Het is voor mij een grote eer via mijn vriend, de architect Carlos Contreras, uitgenodigd te zijn op deze bijeenkomst van architecten, en een nog grotere eer dat u mij gevraagd heeft te spreken over tuinen, een onderwerp dat hier in California al zo grondig bestudeerd en uitgewerkt is.

Carlos Contreras raadde mij aan het vooral te hebben over de woonwijk waar ik de laatste vier jaar aan gewerkt heb. Dit gebied heet Jardines del Pedregal, en we hebben er de huizen en tuinen moeten bouwen in een woestenij van lava met de meest fantastische vor- men. Ik was bezig een tuin voor mijzelf aan te leggen en ontdekte, door een gelukkig toeval, de mogelijkheid dit gebied zo tot ontwikkeJing te brengen dat wij kunnen genieten van dit geweldige landschap. Die mogelijkheid was er huizen en tuinen te bouwen die het karakter en de vorm van de rotsen als decoratief element zouden uitbuiten en daardoor hun schoonheid nog beter zouden doen uitkomen.

Als onderdeel van dit plan moest ik het gebied en de stad met elkaar verbinden. Ik heb Carlos Contreras daarom gevraagd een ruimtelijke indeling te maken waarbij het land op een zodanige manier in percelen werd verdeeld dat het oorspronkelijke karakter van het gebied behouden bleef en wij tegelijkertijd privé-tuinen konden creëren, voor elk huis één. Deze moesten worden afgebakend en omgeven door muren, bomen en groen, waardoor de blik van buiten af en vanuit de huizen ernaast werd afgeschermd.

Ik moet toegeven dat ik enigszins huiverig stond tegenover het idee van privé-tuinen. Ze staan qua opvatting lijnrecht tegenover de open tuinen zoals die gewoonlijk in de Verenigde Staten en Mexico rond de huizen worden aangelegd. Ik wil u iets vertellen over
mijn ideeën in dit verband, over onze manier van leven in de wereld van vandaag. Ik zal ingaan op de verschillen tussen deze twee soorten tuinen: open en omsloten.

Een van de kenmerken van het leven in deze tijd' is dat het zich overal, ook in Mexico en de Verenigde Staten, in het openbaar afspeelt. Het grootste gedeelte van de tijd wordt doorgebracht in openbare ruimten. De lunchpauze wordt meestal buitenshuis doorgebracht en benut om over het werk te praten; tijdens het avondeten kan men ook mensen ontmoeten. Voor ons Mexicanen geldt hetzelfde ook voor het ontbijt. Vrije tijd wordt benut om naar de nachtclub of de bioscoop te gaan of aan sport te doen. Tijdens uitstapjes in het weekend verkeren we vaak in het gezelschap van mensen buiten de directe familiekring.

Tijd waar we simpelweg van zouden kunnen genieten besteden we aan communicatie met de buitenwereld via radio en televisie, die ons sportevenementen, muziekprogramma's en nieuws brengen, tot in onze slaapkamers toe. Ons gebruik van de telefoon is nog zo'n voorbeeld van de manier waarop het openbare leven ons privé-leven binnendringt: telefoongesprekken voeren iemand zijn huis uit, naar zakelijke en sociale verplichtingen. Zo leeft de hedendaagse mens in het openbaar, en daarom maakt hij ook open tuinen, die noodzakelijkerwijs de charme en de voordelen van privé-tuinen missen.

Welk deel van de dag kan iemand die zo'n leven leidt besteden aan overpeinzing, aan het ontwikkelen van creatieve en spirituele ideeën? Kan men in zo'n leven de rust en sereniteit vinden die wij juist in deze tijd zo nodig hebben?

Naar mijn overtuiging zijn open tuinen niet bevorderlijk voor de dagelijkse ontspanning van ons lichaam of onze geest. Wij bewonderen zulke tuinen als we er met zestig of zeventig kilometer per uur langs rijden, maar het trekt ons niet om er tijd door te brengen, ze als rustplaats te gebruiken.

Het is belangrijk te beseffen dat, zeker in sommige klimaten en sommige delen van de wereld, de tuin in alle seizoenen kan fungeren als een soort 'woonkamer' waar men kan zitten, eten en de andere bewoners van het huis ontmoeten. Ik wou dat ik u de psychologische en spirituele ontspanning kon laten ervaren die men kan ontlenen aan de gewoonte om een paar uur per dag in de tuin door te brengen. Men ervaart het gevoel van een particulier en intiem territorium, en van wonen in de traditionele zin van het woord. Door dit type tuin raken wij gewend aan schoonheid als onderdeel van ons dagelijks leven, even vanzelfsprekend als ons dagelijks brood. Onbewust en spontaan, zonder de minste inspanning, raken wij in een toestand van overpeinzing, en nerveuze spanning verdwijnt totaal. Catherina de Grote zou mij hierin gelijk geven: zij beweerde dat wanneer haar adviseurs niet in staat waren een oplossing voor een regeringskwestie te bedenken, zij doelloos door de tuin ging zwerven, en dan altijd niet alleen de beste oplossing, maar ook gemoedsrust vond.

Ik ben dus van mening dat architecten tuinen moeten ontwerpen die voor gebruik bedoeld zijn, net als de huizen die ze bouwen. Ook moeten ze een besef van schoonheid ontwikkelen, en smaak en gevoel voor de schone kunsten en andere spirituele waarden.

Ik zal niet ontkennen dat een openbare levensstijl nodig is, onmisbaar zelfs; toch ben ik van mening dat mijn bevindingen ten aanzien van openbare en privé-tuinen tot de volgende conclusie leiden: ter compensatie voor zijn activiteiten in de gemeenschap mag een modern mens aanspraak maken op de onschatbare beloning van een privé-leven en een privé-tuin. Een dergelijke tuin draagt veel bij aan de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het individu, en gaat uniformiteit in het denken leggen.

Ik vraag me af of het mogelijk zou zijn om, naast tuinen voor particuliere woningen, ook tuinen met een particulier karakter te creëren voor een grote groep huizen die als gemeenschap is opgezet. Ik zelf denk dat het mogelijk is, wanneer we publieke tuinen – zoals de Generalife in Granada – beschouwen als gemeenschapstuinen. Ze moeten dan zodanig ontworpen zijn dat ze afzonderlijke en afgeschermde gedeelten bevatten, met kleine , intieme hoekjes waar mensen zich in hun eigen tuin kunnen wanen. Bij het ontwerp en de planning van deze functionele tuinen is het van primair belang om zowel aandacht tebesteden aan karakter en atmosfeer. Als aan plastische schoonheid.

Een ander punt is dat een onderverdeling in privé-tuinen gepaard gaat met de aanleg van straten en lanen. Hierover kan ik uit eigen ervaring spreken. Vanuit beeldend oogpunt gezien vormen straten geflankeerd door muren geen probleem: men kan ze behandelen als verticale tuinen, met bomen  wingerds en bloemen.

Straten meet dergelijke ommuurde tuinen kunnen ook decoratieve elementen bevatten: deze doen absoluut geen afbreuk aan de intimiteit van de tuinen. Met groepen bomen

Straten met dergelijke ommuurde tuinen kunnen ook decoratieve elementen bevatten: deze doen absoluut geen afbreuk aan de intimiteit van de tuinen. Met groepen bomen, geplant van af de natuurlijke begrenzing van de straat, en met fonteinen en andere elementen worden ‘ straattuinen’ gecreëerd die er ongewoon uitzien en esthetisch iets toevoegen: het element van mysterie dat voor een tuin het equivalent is van seks-appeal. Elke tuin waarin dit element is verwerkt is gegarandeerd een succes. Denk eens aan wat een genoegen het is door de straten van Florence te lopen, met overal om u heen de muren van de grote villa’s en tuinen. De straten van Rome en vele andere steden zijn rijk aan privé-tuinen waarvan de schoonheid niet ophoudt bij de muren en de hekken die er omheen staan. Ze bieden meer schoonheid en aantrkkingskracht dan veel straten met open tuinen zoals we die in de Verenigde Staten en Mexico hebben. Met name diegene, onder u die Mexico kennen, zullen weten wat ik bedoel als ik het heb over de schoonheid van straten met muren en fonteinen. Patzcuaro is daar een goed voorbeeld van. Er gaat een bepaalde charme uit van straten die op open ruimte uitkomen, en van pleinen met bomen en fonteinen, die schoonheid van de straten nog beter doen uitkomen.

Behalve aan deze ideëen, die de leidraad vormden bij het verkavelen van El Pedregal, besteedden wij ook veel aandacht aan het bewaren van de harmonie tussen de architectuur en het landschap. Wij bepaalden dat alleen bouw die harmonieerde met eigentijdse architectuur aanvaardbaar was, en we kregen toestemming van de gemeentelijke autoriteiten om hedendaagse architectuur te ontwerpen en te bouwen. Wij gaven duidelijk aan dat wat ons betreft de term ‘hedendaags’,niet slaat op de zogenaamde Californische koloniale stijl. Deze bepalingen waren op alles van toepassing, en gezien het feit dat ik hier de crème de la crème van de architectuur toespreek hoef ik niet verder uit te leggen hoe het systeem werkt.

In Mexico hebben wij helaas de invloed ondergaan van de californische koloniale stijl. Dat is des te absurder aangezien deze stijl in eerste instantie uit Mexico afkomstig was en van daaruit naar Californië is geëxporteerd. Los Angeles en Hollywood hebben hem weer naar Mexico terug geëxporteerd als de Californisch-Spaanse koloniale stijl.

Nu ik ben aanbeland bij het onderwerp van slechte invloeden in Mexico, moet ik wel vermelden dat Mexicaanse architecten de laatste jaren ook de goede en waardevolle invloed hebben ondergaan van vele Californische architecten, via hun werk en hun publicaties, en via persoonlijke contacten en vriendschappen. Een voorbeeld hiervan is Richard Neutra, die drie keer in Mexico is geweest en over de hele wereld bekend is. Frank Lloyd Wright en anderen, onder wie Raymond Loewy, die een huis voor zichzelf heeft gebouwd in Tetelpa -een kleine pueblo op 25 kilometer van Mexico-Stad -zijn ook bevriend met Mexicaanse architecten.

Als ik het over slechte invloeden heb, bedoel ik niet dat Mexicaanse architecten het werk kopiëren van de architecten die ik zojuist genoemd heb, of van andere vooraanstaande Noord-Amerikaanse architecten. Wat zij proberen te doen is de principes te bestuderen die worden toegepast bij het oplossen van gelijksoortige problemen in de Verenigde Staten, en die toe te passen op situaties in de verschillende regio's van Mexico. Wat wij proberen is te laten zien dat de tuinen bij de huizen die we bouwen werken zijn van deze tijd, passend bij de omgeving en bij het programma en de materialen die in elk afzonderlijk geval vereist zijn.

Het terrein van de Jardines del Pedregal is extreem in de barokke overdrevenheid van zijn textuur en formaties. Wij hebben ontdekt dat, als wij wilden vermijden dat de aandacht werd afgeleid van de schoonheid van het landschap, of dat het landschap verpest werd, en als wij mooie architectonische vormen wilden scheppen die ermee harmonieerden, we een extreme eenvoud moesten nastreven: een zekere abstractie, bij voorkeur rechte lijnen, platte oppervlakken en primaire geometrische vormen.

Een van de voordelen van deze rotsformaties, zo ontdekten wij, was hun vruchtbaarheid. Deze was te danken aan twee factoren: ten eerste de porositeit van de rotsen en de scheuren die zich erin gevormd hebben, met daarin een laag aarde die is ontstaan door de afzetting van stof, gevolgd door tweeduizend jaar regenval; ten tweede het stabiele klimaat en de milde temperaturen waardoor de rotsen intact zijn gebleven.

Het gazon, een vast element van de hedendaagse tuin, vormde geen probleem. We hadden rotsblokken verzameld om muren mee te bouwen, waardoor stukken grond ontstonden die vrij waren van rotsen. Deze stukken bedekten we gewoon met graszoden, waaronder we slechts een toplaag van 40 centimeter aarde hoefden aan te brengen. Ook afwatering is geen probleem, aangezien het water door de scheuren in de rotsen wegloopt. Ik heb nu plannen voor een 'droge' tuin, waarvoor ik alleen stenen wil gebruiken in plaats van bomen of andere vegetatie, en met paden en lanen van zwart zand. Dit wordt een nieuw
experiment op vulkanisch terrein.

Ik wil afsluiten met een paar principes die we hebben vastgesteld voor de kunst van het aanleggen van tuinen. Ten eerste moet geen overdadig gebruik worden gemaakt van panorama's in alle richtingen: als we de directe omgeving inkaderen tegen een mooie achtergrond, wordt een dubbel effect bereikt. Ik houd het meest van oneffe.n terrein met vreemde vormen, een garantie voor eén géslaagde tuin. De hemel zij gedankt voor ‘geologische ongelukjes'.

Laat mij u tenslotte herinneren:aan: de overtuiging van de grote schrijver en landschapskunstenaar Ferdinand Bac: een tuin bevat het hele universum. Dat is de beloning voor ons werk, en in de kunst van het tuinen aanleggen kunnen we alle sereniteit vinden waartoe de mens in staat is.




[1]  lente 2001, tijdschrift voor architectuur, uitgeverij SUN, Nijmegen,p 33-37
[2] Vertaling uit het Engels: Bookmakers, Nijmegen.
Deze toespraak werd oorspronkelijk in het Frans gehouden tot de California Council of Architects en de Siera Nevada Regional Conference, California,op 6 oktober 1951.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten